O metodzie

ZAŁOŻENIA PEDAGOGIKI WEDŁUG MARII MONTESSORI

• Swobodny wybór

Charakterystyczną cechą pedagogiki M. Montessori jest zasada wolnego wyboru zajęć, albo krótko "swobodnej pracy". W obrębie przygotowanego otoczenia dziecko wybiera sobie przedmiot działań i samo ustala tempo i czas uczenia się oraz stopień trudności. Również do dziecka należy wybór ewentualnego partnera. Ono zatem w istotnej mierze współdecyduje o przebiegu procesu kształcenia w przygotowanym do tego celu otoczeniu, samo kieruje swoim uczeniem się i działaniem. W ten sposób naprowadza się je na umiejętność korzystania z wolności. 

• Zasada swobodnego wyboru materiału

W sali, gdzie odbywają się zajęcia wszystkie materiały są zawsze dostępne, ułożone tematycznie na półkach, w zasięgu ręki dziecka. Dziecko samodzielnie podejmuje decyzję, z którym materiałem będzie pracować. 

• Zasada swobodnego wyboru miejsca pracy

Dziecko samo wybiera miejsce pracy. Pracować może na stole, na podłodze, na korytarzu, na parapecie. Tam, gdzie zdecyduje i gdzie pozwalają na to granice naszego rozsądku i możliwości organizacyjnych. Oczywistym jest, że zawsze jest obserwowane przez nauczycieli.

• Zasada swobodnego wyboru czasu pracy

Niemożliwe jest określenie, kiedy dziecko ma się zajmować wymyślonymi przez nas tematami. Wg założeń Pedagogiki Montessori, to dziecko informuje nas, że właśnie teraz zdecydowało, że będzie zajmować się np. nauką literek,  liczeniem czy poznawaniem kosmosu. Będzie to robiło tak długo, jak zechce: dwie minuty, dwie godziny lub dwa tygodnie, codziennie rano lub raz w tygodniu. 

• Zasada swobodnego wyboru formy pracy

Dziecko wie, że ma prawo do pracy w ciszy, że nikt nie będzie mu przeszkadzał. Wie także, że nikt nie będzie mu pomagał, jeśli pomoc jest niepotrzebna. Samodzielnie wybrało sobie temat pracy, pracuje wtedy, kiedy zechciało, będzie pracowało tak długo jak długo praca ta będzie dla niego atrakcyjna i będzie sprawiała mu przyjemność. 

• Zasada porządku

Każdy przedmiot ma swoje miejsce - skąd został wzięty, tam zostaje odniesiony. Podobnie - każda osoba także ma swoje miejsce i wie, co do niej należy. Dzieci kochają porządek. 

• Zasada ograniczenia

Dzieci nie mogą robić tego co chcą i nie są partnerami nauczyciela. Ograniczeniu, regułom i zasadom postępowania, podlegają wszystkie elementy życia.

• Zasada izolowania trudności

Dziecko lubi wyzwania – ale nie wtedy, gdy musi poradzić sobie jednocześnie z wieloma problemami i wymaganiami. Sztuka konstrukcji materiałów Montessori polega na pomijaniu wszystkiego, co mogłoby odwracać uwagę od właściwych funkcji.

• Zasada transferu

Każdy z materiałów to “ogniwo”, logicznie powiązane w długi “łańcuch”. Każde “ogniwo” zawiera w sobie cechy materiału poprzednio wprowadzonego plus jedna cecha więcej. Informacje, kompetencje, umiejętności opanowane podczas pracy z materiałem dziecko przenosi na otoczenie. Przenoszenie cech w obrębie materiału i przenoszenie umiejętności na otaczające dziecko środowisko, to właśnie zasada transferu.

• Zasada własnego działania i powtarzania

Typowe dla nabywania nowych umiejętności jest intensywne zwrócenie się dziecka ku określonej dziedzinie ludzkich działań, a wraz z tym fenomen powtarzania. Założeniem jest, że dziecko rozwija się zgodnie z programem wyznaczonym własnymi zainteresowaniami, potrzebami, możliwościami intelektualnymi, fizycznymi, itp. Jeżeli ma potrzebę powtarzania czynności należy to akceptować.

• Zasada samokontroli

Materiał montessoriański jest tak skonstruowany, że pozwala dzieciom, samodzielnie stwierdzić, czy daną pracę wykonały dobrze czy źle. W którym miejscu nastąpiła pomyłka i jak ten błąd naprawić

„Dziecku trzeba pomóc tam, gdzie zaistnieje taka potrzeba.
Nadmiar pomocy przeszkadza dziecku”

                                                                                                                                                          Dr Maria Montessori

MATERIAŁY MONTESSORI

        Materiał rozwojowy Montessori proponowany jest dziecku zależnie od jego potrzeb i możliwości w strefie jego najbliższego rozwoju zgodnie z koncepcją psychologiczną Lva S. Wygotskiego. Dziecko może jednocześnie być zainteresowane pracą z materiałem w ramach różnych obszarów edukacyjnych i podejmować równoległe działania. Materiał Montessori spełnia określone, ważne z punktu widzenia pracy dziecka, zasady: 

• zasada estetyki – atrakcyjność, zaproszeniowy charakter, materiał przyciąga uwagę dziecka kolorem, kształtem..., zachęca do pracy, absorbuje oraz skłania do powtarzania ćwiczeń, 
• izolacja jednej trudności – przejrzysta budowa materiału, ukazuje jeden problem do rozwiązania (np. różnicowanie kształtu, wielkości czy barwy), elementy tworzące zestaw różnią się tylko jedną cechą, podczas pracy nic nie może dziecka rozpraszać (na dywaniku lub stoliku rozłożony może być tylko jeden zestaw do pracy), słowa ograniczone do minimum (dziecko uczy się przez doświadczenie),
• kontrola błędów – materiał jest tak zbudowany, że dziecko potrafi samodzielnie zauważyć popełniony błąd i korygować go – umożliwia to samodzielną pracę, uniezależnia dzieci od oceny dorosłego; samokontrola prowadzi do budowania poczucia własnej wartości i dokładności działania 
• zasada ograniczenia materiału – materiał występuje w pojedynczych egzemplarzach (we wszechświecie nie ma dwóch jednakowych rzeczy), walory wychowawcze – respektowanie potrzeb innych, ustępowanie koledze, ustalanie kolejności pracy z materiałem, 
• zasada kontynuacji (stopniowanie trudności) – cały materiał jest ze sobą logicznie powiązany, stanowi integralną całość, przechodzenie od materiału konkretnego do coraz bardziej abstrakcyjnego, praca z materiałem przygotowuje do wykonania kolejnych ćwiczeń.

Materiał Montessori można podzielić na pięć kategorii:

1. Materiał do ćwiczeń z praktycznego życia - związany z samoobsługą, troską o środowisko, zwyczajami i normami społecznymi.
2. Materiał sensoryczny - rozwijający poznanie zmysłowe, służy pobudzaniu aktywności umysłowej.
3. Materiały do nauki języka, matematyki, kultury i innych dziedzin wiedzy.
4. Materiały artystyczne związane z ekspresją muzyczną, plastyczną i zręcznościową dziecka.
5. Materiały religijne, np. przedstawiające przypowieści biblijne. 

RODZAJE LEKCJI MONTESSORI

Lekcja indywidualna ma na celu prezentację ‘pomocy Montessori’, sposobu korzystania z niej.

1. Opiekun prezentuje w ciszy sposób pracy z materiałem, podaje nazwę.
2. Dziecko naśladuje opiekuna w jego obecności.
3. Dziecko pracuje z ‘pomocą Montessori’ tak długo, jak ma na to ochotę, opiekun dyskretnie obserwuje jego pracę.

Lekcja trójstopniowa

1. Nazywanie – „To jest…”,
2. Ćwiczenie – „Daj mi …”, „Pokaż …”, „Przynieś …”,
3. Kontrola – opiekun pyta dziecko: „Co to jest?”

Lekcja ciszy. To chwile, kiedy na znak opiekuna (wcześniej wspólnie umówiony, np.: włączenie spokojnej muzyki, zasłonięcie rolet, itp.) dzieci przerywają swoje czynności i wyciszają się. Ta umiejętność będzie im niebywale przydatna w życiu dorosłym. Lekcja chodzenia po elipsie (linii) z akompaniamentem muzyki. Wspiera rozwój ruchowy dzieci, kształci poczucie równowagi, koordynacji ruchów całego ciała.

Maria Montessori

Maria Montessori urodziła się 31.08.1870 roku we Włoszech w miejscowości Chiarawalle. Pokonując wiele trudności w 1896 roku z wybitnymi wynikami jako pierwsza kobieta we Włoszech ukończyła studia medyczne. W 1896 roku, w wieku 26 lat Maria Montessori podjęła pracę w Klinice Medycznej, w której prowadziła obserwacje dzieci upośledzonych. Kolejne dwa lata poświęciła na dokształcanie się w dziedzinie pedagogiki, oraz pracę badawczą. W pracy z dziećmi wykorzystywała pomoce naukowe opracowane przez Edouarda Seguin’a – francuskiego lekarza pracującego z niepełnosprawnymi dziećmi oraz materiał dydaktyczny własnego pomysłu. Dorobek naukowy młodej lekarki-pedagoga był imponujący podobnie jak imponujące były wyniki uzyskane w czasie egzaminów przez jej podopiecznych. Mimo stwierdzonych zaburzeń rozwoju i niepełnosprawności umysłowej otrzymali oni wyższe noty od swoich typowo rozwijających się rówieśników.

W 1907 otworzyła pierwsze przedszkole Casa Dei Bambini ( Domy Dziecięce). Uczęszczało do niego około 50 dzieci w wieku 2-6 lat. Po kilku tygodniach pobytu dzieci w placówce, Montessori zaobserwowała zmiany zachodzące w ich zachowaniu, wzrastało ich zainteresowanie materiałem dydaktycznym - wybierały go chętniej niż typowe zabawki. Wydarzeniem, które pracy Marii nadało nowy sens, było odkrycie zjawiska, które później nazwała "polaryzacją uwagi", polegające na głębokiej, skoncentrowanej pracy i szczególnym skupieniu dziecka na danym zajęciu. Następnie doszła do pojęcia normalizacji (tzw. odpowiednio przygotowane otoczenie dziecka). W nim były zawarte empirycznie opracowane pomoce rozwojowe, odpowiednio przygotowane dla przedszkola i szkoły. Specyficznego znaczenia – w przekonaniu Montessori – nabrała rola nauczyciela, który został odsunięty na drugi plan dyskretnego kierownictwa i opieki, który nie uczy, a podąża za dzieckiem, współdziała i wspiera w działaniu. Udziela pomocy, gdy jest to konieczne – zgodnie z dewizą „pomóż mi, a zrobię to sam”. Metodyczna obserwacja dziecka doprowadziła Montessori do stworzenia pojęcia wrażliwych faz, czyli szczególnych momentów zachodzących w rozwoju dziecka, będących odpowiedzią na impulsy z jego otoczenia. Montessori spostrzegła, że gdy we wrażliwej fazie dojdzie do polaryzacji uwagi, dziecko uczy się bardzo efektywnie. Twórczyni metody zauważyła również zafascynowanie dzieci ciszą i włączyła ją do swojego systemu wychowawczego w postaci tzw. "lekcji ciszy". Wprowadziła też, jako zasadę pedagogiczną swobodny wybór materiałów dydaktycznych, dowolność miejsca i czasu pracy. Zniosła nagrody i kary. Ograniczyła czynności nauczyciela na rzecz samodzielności dzieci. Wprowadziła naukę czytania i pisania oraz podstawy matematyki. Sukces tej nowej placówki spowodował, że rosło zainteresowanie, a to powodowało powstawanie następnych placówek.
       W roku 1910 Maria Montessori podjęła decyzję o rezygnacji z prawa do wykonywania zawodu lekarza i zajęła się doskonaleniem swojej metody. Wkrótce doszło do spopularyzowania w świecie teorii pedagogicznej Marii Montessori. Odbyła liczne podróże, organizowała kursy i sympozja pedagogiczne. W ruch montessoriański włączyły się znane osobistości świata pedagogicznego i oraz osoby będące autorytetami ówczesnych czasów. W 1929 roku powstało Associatio Montessori Internationale (AMI) (Międzynarodowe Stowarzyszenie Montessori), które stało się centralną organizacją koordynującą działalność placówek i towarzystw montessoriańskich w świecie oraz zajmującą się kształceniem nauczycieli.

        Za wybitne osiągnięcia pedagogiczne i przesłanie humanistyczne zawarte w ideach swojej pedagogiki, została wyróżniona najwyższymi odznaczeniami, przyznawanymi przez rządy i uniwersytety wielu krajów. Była wyróżniana tytułami Doktora Honoris Causa, na Uniwersytecie w Sorbonie otrzymała Krzyż Legii Honorowej, była nominowana do Pokojowej Nagrody Nobla. Zmarła 6 maja 1952 roku w Noordwijk w Holandii.